Εδώ και αιώνες, πολλές αρωματικές φυτικές καλλιέργειες χρησιμοποιούνται όχι μόνο στη μαγειρική αλλά και στην παραδοσιακή ιατρική. Ορισμένα από αυτά τα φυτά έχουν πλούσια χημική σύσταση, που συχνά αποδίδεται με σημαντικές θεραπευτικές και προστατευτικές ιδιότητες.
Τα τελευταία χρόνια, η επιστημονική έρευνα στράφηκε πιο συστηματικά στη διερεύνηση αυτών των ιδιοτήτων, αναζητώντας απαντήσεις στο κατά πόσο πράγματι μπορούν να ενισχύσουν την υγεία, να περιορίσουν τη δράση των μικροβίων και να συμβάλουν στην πρόληψη σοβαρών ασθενειών. Τα εργαστηριακά δεδομένα που συσσωρεύονται δείχνουν ότι ορισμένα ευρέως χρησιμοποιούμενα φυτά κρύβουν πολύ μεγαλύτερη βιολογική σημασία απ’ ό,τι θα περίμενε κανείς από την καθημερινή τους χρήση.
Μελέτη που έγινε από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και το Διεθνές Πανεπιστήμιο της Ελλάδας και δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Antioxidants παρουσιάζει μια ολοκληρωμένη ανασκόπηση των αντιοξειδωτικών, αντιμικροβιακών και αντικαρκινικών ιδιοτήτων του βασιλικού (ιδιαίτερα του είδους Ocimum basilicum ), σύμφωνα με τη διαθέσιμη επιστημονική βιβλιογραφία. Η έρευνα συγκέντρωσε και αξιολόγησε τα δεδομένα της τελευταίας δεκαετίας, δείχνοντας ότι ο βασιλικός μπορεί να έχει αξιοσημείωτη αντιοξειδωτική, αντιμικροβιακή και αντικαρκινική δράση, χάρη στις βιοδραστικές ενώσεις που περιέχουν τα φύλλα και τα εκχυλίσματά του.
Οι ερευνητές εντόπισαν ότι το συγκεκριμένο φυτό είναι ιδιαίτερα πλούσιο σε φαινολικά οξέα, φλαβονοειδή, αιθέρια έλαια και αντιοξειδωτικά ένζυμα. Αυτές οι ουσίες φαίνεται να εξουδετερώνουν μόρια που προκαλούν οξειδωτικό στρες, έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες γήρανσης και επιβάρυνσης του οργανισμού. Τα εργαστηριακά αποτελέσματα έδειξαν ότι τα εκχυλίσματα του βασιλικού μπορούν να μειώσουν τη φθορά σε κύτταρα, να περιορίσουν τη δημιουργία τοξικών παραπροϊόντων και να ενισχύσουν τους φυσικούς μηχανισμούς άμυνας.
Η δράση του βασιλικού, ωστόσο, δεν είναι ενιαία. Ο τρόπος καλλιέργειας και κυρίως ο τρόπος εκχύλισης επηρεάζουν έντονα τη δραστικότητα. Εκχυλίσματα με βάση την αιθανόλη ή το αιθυλικό οξικό βρέθηκαν πιο πλούσια σε ισχυρές αντιοξειδωτικές ενώσεις, ενώ διαφορές παρατηρήθηκαν και ανάμεσα σε νωπό, αποξηραμένο ή επεξεργασμένο υλικό. Αυτό εξηγεί γιατί στην αγορά υπάρχουν προϊόντα βασιλικού με πολύ διαφορετική αποτελεσματικότητα, παρότι προέρχονται από το ίδιο φυτό.
Ένα σημαντικό εύρημα της μελέτης αφορά τη δράση έναντι μικροβίων. Τα αιθέρια έλαια και τα εκχυλίσματα του βασιλικού έδειξαν ικανότητα να αναστέλλουν την ανάπτυξη επικίνδυνων βακτηρίων και μυκήτων, μεταξύ των οποίων και παθογόνα που εμπλέκονται σε λοιμώξεις του δέρματος, του εντέρου και της στοματικής κοιλότητας. Ο μηχανισμός φαίνεται να σχετίζεται με διαταραχή της μικροβιακής μεμβράνης, γεγονός που καθιστά τα μικρόβια πιο ευάλωτα. Επιπλέον, παρατηρήθηκε ότι σε ορισμένες περιπτώσεις ο βασιλικός ενισχύει τη δράση συγκεκριμένων αντιβιοτικών.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ικανότητα του βασιλικού να εμποδίζει τον σχηματισμό βιοφίλμ, δηλαδή των προστατευτικών δομών που δημιουργούν τα μικρόβια για να γίνουν πιο ανθεκτικά. Ορισμένες ποικιλίες έδειξαν εντυπωσιακή δράση ενάντια σε τέτοιους μηχανισμούς αντοχής, κάτι που δυνητικά ανοίγει δρόμο για φυσικά αντιμικροβιακά προϊόντα χαμηλής τοξικότητας. Το τρίτο και πιο ευαίσθητο κομμάτι αφορά την αντικαρκινική δράση. Τα εργαστηριακά πειράματα έδειξαν ότι συστατικά του βασιλικού μπορούν να επιβραδύνουν τον πολλαπλασιασμό καρκινικών κυττάρων, να ενεργοποιήσουν μηχανισμούς απόπτωσης και να προστατεύσουν υγιή κύτταρα από οξειδωτικούς παράγοντες.
Πιο αναλυτικά και σύμφωνα με τη μελέτη, τα βιοδραστικά συστατικά του βασιλικού, όπως τα φλαβονοειδή (εστραγκόλη), τα φαινολικά οξέα, οι ανθρακινόνες, οι τανίνες, οι ανθοκυανίνες, τα αμινοξέα, οι πρωτεΐνες, οι γλυκοζίτες, τα αναγωγικά σάκχαρα, οι πολυσακχαρίτες και τα πτητικά έλαια, έχουν αναφερθεί για την αντικαρκινική τους δράση, όπως φαίνεται σε πολλές μελέτες για πολλούς τύπους καρκίνου, όπως του μαστού, του θυρεοειδούς, του ήπατος, του τραχήλου της μήτρας, του εγκεφάλου και του πνεύμονα. Έχουν αναφερθεί υδατικά, αιθανολικά και άλλα οργανικά εκχυλίσματα με αντικαρκινική δράση.
Μελέτες στο εργαστήριο δείχνουν ότι ο βασιλικός μπορεί να «φρενάρει» την ανάπτυξη καρκινικών κυττάρων, να σταματά τον πολλαπλασιασμό τους και να ενεργοποιεί μηχανισμούς που οδηγούν τα κύτταρα σε προγραμματισμένο θάνατο. Ορισμένες ουσίες του φαίνεται επίσης να προκαλούν νέκρωση και να ενισχύουν την άμυνα του οργανισμού, αυξάνοντας την παραγωγή συγκεκριμένων ανοσολογικών παραγόντων. Αυτές οι δράσεις έχουν παρατηρηθεί σε πολλά εκχυλίσματα βασιλικού, είτε υδατικά είτε οργανικά. Επιπλέον, μικροσκοπικά σωματίδια που εκκρίνουν τα κύτταρα των φύλλων βασιλικού χρησιμοποιήθηκαν ως «φορείς» φαρμάκων και κατάφεραν να σκοτώσουν καρκινικά κύτταρα σε εργαστηριακές δοκιμές. Μελέτες σε ζώα έδειξαν ότι ο βασιλικός μπορεί να μειώσει τη δράση φλεγμονωδών κυτοκινών και να βελτιώσει τη συνολική κατάσταση ασθενών με καρκίνο.
Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι το τσάι βασιλικού από το είδος O. tenuiflorum μειώνει το άγχος σε ασθενείς μετά από ακτινοθεραπεία και τους προστατεύει από ορισμένες παρενέργειές της. Σε πειράματα σε ποντίκια, πολυσακχαρίτες του βασιλικού ενίσχυσαν την αποτελεσματικότητα χημειοθεραπευτικών φαρμάκων, όπως της γεφιτινίμπης, στην επιβράδυνση της ανάπτυξης καρκινικών όγκων στους πνεύμονες. Έχει αναφερθεί θετική συνέργεια και με τη σισπλατίνη. Η αντικαρκινική δράση του βασιλικού φαίνεται να συνδέεται και με τη ρύθμιση της εντερικής μικροχλωρίδας και του μεταβολισμού, που τελικά οδηγεί σε μείωση των σημάτων που βοηθούν τα καρκινικά κύτταρα να αναπτυχθούν. Οι πολυσακχαρίτες του μπορούν επίσης να μπλοκάρουν ένζυμα όπως οι HDAC, τα οποία σχετίζονται με τον καρκινικό πολλαπλασιασμό.
Συνολικά, τα δεδομένα δείχνουν ότι τα εκχυλίσματα και τα συστατικά του βασιλικού έχουν σημαντική αντικαρκινική δράση και μπορούν να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα της χημειοθεραπείας, με πολύ λιγότερες παρενέργειες σε σχέση με τα κλασικά φάρμακα. Παρά τα ενθαρρυντικά ευρήματα, οι επιστήμονες ξεκαθαρίζουν ότι τα περισσότερα δεδομένα προέρχονται από εργαστηριακά μοντέλα και πειραματόζωα. Για κλινική χρήση, απαιτούνται αυστηρές δοκιμές σε ανθρώπους. Ωστόσο, το σύνολο της διαθέσιμης βιβλιογραφίας δείχνει ότι ο βασιλικός διαθέτει ουσιαστικές βιολογικές ιδιότητες, που πιθανόν να αξιοποιηθούν στο μέλλον σε φυσικές θεραπευτικές ή υποστηρικτικές εφαρμογές. Σε κάθε περίπτωση, η μελέτη αναδεικνύει πως ακόμη και τα πιο κοινά φυτά της κουζίνας μπορούν να κρύβουν ισχυρές βιοδραστικές ουσίες. Η πρόκληση πλέον είναι να μετατραπούν τα πολλά υποσχόμενα εργαστηριακά δεδομένα σε ασφαλείς και αποτελεσματικές πρακτικές λύσεις για την υγεία.
Σύνδεσμός για την επιστημονική δημοσίευση https://www.mdpi.com/2076-3921/14/12/1469
Αναφορά: Πούλιος, Ευθύμιος, Σουσάνα Κ. Παπαδοπούλου, Ευμορφία Ψαρά, και Κωνσταντίνος Γιαγίνης. 2025. “Antioxidant, Antimicrobial, and Anticancer Activity of Basil (
Ocimum basilicum )”
Antioxidants 14, αρ. 12: 1469. https://doi.org/10.3390/antiox14121469
Πηγή: cibum.gr